• Agile & Scrum Basics

Het Cynefin framework uitgelegd aan de hand van het componeren van een liedje

Sinds mijn 16de schrijf ik liedjes. Tekst en muziek. Typische singer-songwriter. Dat is nu een fijne uitlaatklep, maar in mijn pubertijd was het toch écht de bedoeling om heel de wereld te veroveren met mijn muziek. Met als hoogtepunt het winnen van de publieksprijs ‘Grote Prijs van Nederland’. Met als dieptepunt een blackout van jewelste live bij Tros Muziekcafé. “You win some and learn some.”

In een Tedtalk heb ik ooit proberen te duiden hoe liedjes ontstaan. Hoe ik in de flow kom om een song te schrijven. Hoe ik tot inspiratie kom. Toen ik 16 was bestond het Cynefin framework nog niet, maar dat zou mij wel hebben geholpen. Hoe? Nou, om het vage proces van liedjes schrijven tot het instuderen van die liedjes met een band, wat soepeler te laten verlopen. Van idee tot uitvoering was soms (lees: vaak) een bumpy road. En dat lag niet altijd aan het liedje of aan de muzikanten. Maar al te vaak wel aan een verkeerde aanpak om van een vaag idee tot een concreet liedje, klaar om live te spelen, te komen. Met dit artikel wil ik je inspireren om de juiste aanpak te kiezen voor welk type vraagstuk er ook op je pad komt. Daarmee ben je effectief en win je heel veel tijd. Tijd die anders verloren gaat in een gefrustreerde aanpak die zelden leidt tot een goede oplossing.

Het Cynefin Framework

Cynefin is Welsh voor habitat (vrij vertaald: waar iets thuishoort) en wordt in Agile vaak gebruikt om de aard van het type werk, probleem of vraagstuk te duiden. Grofweg bestaat het model uit vijf domeinen: 

• Wanorde;
• Chaos;
• Complex;
• Gecompliceerd;
• Simpel.

Per domein past er een aanpak voor oplossen van een probleem of het aangaan van de uitdaging. In Chaos past een andere benadering dan in Simpel. Door het type werk in te delen in deze domeinen, worden teams en managers geholpen om een juiste aanpak te kiezen voor een specifiek vraagstuk. In plaats van ieder vraagstuk op dezelfde manier te benaderen. Het framework zorgt ervoor dat we veel effectiever en efficiënter worden in onze manier van organiseren en managen. Bij het domein Chaos zijn er veel onduidelijkheden en onzekerheden. Bij het domein Simpel is alles helder en zijn er geen onzekerheden en onduidelijkheden meer.

Hieronder lees je in 5 minuten hoe het model werkt aan de hand van het schrijven van liedjes zoals ik dat doe. En ook welke harde leermomenten ik heb gehad.

Wanorde: niet kiezen geeft vanzelf problemen

Een van de domeinen van het Cynefin framework is Wanorde. Daar wil je eigenlijk helemaal niet zitten. Met Wanorde wordt bedoeld dat er niet gekozen wordt om een passende aanpak bij een probleem te kiezen, maar uitgegaan wordt van one size fits all. 

Je hebt één aanpak die je op alle problemen toepast. In de ijdele hoop dat het werkt. Dat heb ik meerdere keren gedaan tijdens het componeren van een song. Ik stapte dan vol goede moed de repetitieruimte in. Met een idee voor een liedje, wat niet meer was dan een paar klanken en wat tekstueel gebrabbel. Vervolgens was het natuurlijk wél de bedoeling dat we binnen een avond repeteren met een afgemaakte song, klaar voor de bühne, de repetitieruimte zouden verlaten. Je raadt het al: dat mondde maar al te vaak uit in een regelrechte deceptie. We doken met elkaar het domein van Chaos in. 

Ieder bandlid ging aan de slag vanuit een eigen idee en opvatting. Dat werkt matig als je verwacht een song snel in te studeren. Natuurlijk ontstond er wel eens iets gaafs. Maar vaker leidde het tot ongeïnspireerde bagger. Veel beter werkte het wanneer we een idee al iets verder uitgewerkt hadden en we vervolgens met elkaar de verdieping zochten. Die wijsheid had ik helaas op mijn 16de nog niet.

Chaos: wanneer iets moois ontstaat

Wanneer ik een liedje schrijf, ontstaat dat altijd in het domein Chaos. Vraag me niet precies hoe inspiratie werkt of hoe een idee ontstaat, maar wat ik wel weet is dat een idee plotseling kan ontstaan. Vaak op ongemakkelijke plekken, zodat je er net even niets mee kan. Bijvoorbeeld onder de douche, op het toilet of hardlopend in het Delftse Hout 8 km van huis zonder iPhone dictafoon bij de hand. Dat soort momenten dus. Vaak helemaal niet handig en slecht getimed. Maar het feit is dat er dan een zaadje is geplant en een eerste versie van een song ontstaat. In deze fase werk ik bijna altijd solistisch. Het is ook lastig te plannen wanneer een idee ontstaat. Dit vastleggen in de agenda met anderen is niet te doen. 

Complex: een vaag idee waardevol verdiepen

Zo, de kampvuurvariant van een liedje staat. Nu gaat het nummer de computer in (voor de kenners, ik gebruik Logic X) en kan het produceren beginnen. Dit houdt in dat het kale liedje, wat ontstaan is met louter een akoestische gitaar en een stem, verrijkt wordt met andere instrumenten. Ritme van de bas en drums, extra gitaren, beetje piano en orgel en we maken het af met strijkers en een koortje. Alles wat maar bijdraagt aan een betere versie van de kale song. 

Ik schrijf hier ‘we’, omdat ik in deze fase graag samenwerk met anderen. Enerzijds omdat die veel slimmer zijn in het gebruik van de software en de techniek van frequenties etc. Anderzijds omdat in deze fase veel creativiteit nodig is. En wanneer we met meer knappe koppen bij elkaar komen, dan voegen we ook veel meer gave ideeën toe. Dit is een complex proces van experimenteren. Een idee hebben, het idee opnemen, terugluisteren en beoordelen of het werkt. En dat keer op keer. Inspect en Adapt. Super Agile dus. Dit domein heet in het Cynefin framework ‘Complex’. Je weet niet precies wat werkt en hoe dingen uitpakken. Maar door te experimenteren ontdek je wat werkt en wat niet.

Gecompliceerd: routine vinden 

Leuk dat een nummer in de computer staat, maar nog leuker wordt het wanneer deze ook door de band gespeeld wordt. In ons geval zijn we met 4 muzikanten. Het kan zijn dat er tijdens de vorige fase veel meer instrumenten in het origineel zijn toegevoegd. Wij hebben bijvoorbeeld geen pianist. Daar moeten we in deze fase iets anders voor verzinnen. Het domein waar we nu zijn aanbeland heet ‘Gecompliceerd’. 

Dit houdt in dat we een richting hebben voor hoe we de song als band kunnen spelen, maar we moeten ook keuzes maken. We zullen het immers moeten doen met twee akoestische gitaren, bas en drums. We gaan de song zo goed als we kunnen benaderen. Doordat we al jaren samenspelen, weten we wat we aan elkaar hebben. We hebben een hele toolbox vol met mogelijkheden die we kunnen uitproberen. Het wat en hoe zijn in deze fase veel duidelijker. Doordat we kunnen vertrouwen op ervaringen uit het verleden, komen we vaak snel tot een goede oplossing.

Simpel: de kracht van repeteren en routine

Het idee (domein Chaos) van een liedje staat inmiddels uitgewerkt in de computer (domein Complex) en is in de repetitieruimte ingestudeerd (domein Gecompliceerd). De volgende stap is dat we deze ook live gaan spelen. In het Cynefin framework zijn we aanbeland in het domein ‘Simpel’. Niet dat live spelen zo simpel is. Maar er zijn op het gebied van het liedje weinig onduidelijkheden en onzekerheden meer. We weten hoe de song moet klinken, we hebben onze partijen ingestudeerd en tig keer gerepeteerd. We weten wat we moeten doen en hoe we het moeten doen. We hebben een best practice en routine. Natuurlijk moeten we dealen met variabelen als een podium, geluid, licht en publiek. Maar in de regel is dit bij ons heel goed verzorgd. Daarbij elimineren we zo veel mogelijk afhankelijkheden, bijvoorbeeld door zelf licht en geluid te regelen.

Conclusie: de waarde van het Cynefin framework

Kies jouw aanpak op basis van het probleem dat voor je ligt. Het probleem bepaalt de aanpak. En niet andersom. Doe je dat wel, dan wordt maar al te vaak de aanpak een probleem. Net als ik deed toen ik net begon met liedjes schrijven en repeteren met een band. Dan ben je meer energie aan het verspillen aan een proces dat moet werken volgens jouw overtuigingen, dan dat je waarde aan het toevoegen bent aan je product of dienst. Of beter wordt als band.

Het meest krachtig zijn de bedrijven die zien dat hun organisatie uit zowel de domeinen Simpel, Gecompliceerd, Complex en Chaos bestaat. En dat ieder domein waarde toevoegt. Deze bedrijven voorkomen dat ze in Wanorde terechtkomen, doordat ze voor ieder vraagstuk de juiste aanpak kiezen. En dat is soms Agile en soms Lean en soms weer een heel ander model. One size fits all behoort tot de voltooid verleden tijd.